Scheiden zonder Schade
Blog Astrid Rotering, bestuurder Jeugdbescherming west, 16 februari 2022.
Scheiden zonder Schade. Dit klinkt natuurlijk mooi, maar deze drie woorden roepen bij mij veel vragen op. ’Kan scheiden zonder schade?’ ‘Is een scheiding schadelijk of is het juist een goede keuze?’ ‘Hoe schadelijk is een scheiding voor kinderen?’ ‘Hoe vaak komt een scheiding voor en hoe vaak is die schadelijk?’
Scheiden zonder Schade is een meerjarig programma (2018-2022) onder leiding van Andre Rouvoet in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport en het ministerie van Justitie en Veiligheid. De ambitie van dit programma was: het zoveel mogelijk beperken van de schade bij kinderen als hun ouders uit elkaar gaan.
Een scheiding is een life event
In Nederland zijn er jaarlijks meer dan 50.000 scheidingen. Een scheiding is altijd een life event voor de ouders en de kinderen en 85% van de scheidingen verloopt goed. De ouders kunnen samen goede afspraken maken en de kinderen vinden hun weg in de nieuwe situatie. Helaas lukt het in 15% van de situaties de ouders niet om goede afspraken te maken en lijden de kinderen en de ouders onder de scheiding. Bij een deel daarvan (5% van alle scheidingen) wordt het conflict zo groot dat het psychisch lijden van ouders en kinderen zo ernstig is dat een onderzoek van de Raad voor de Kinderbescherming nodig is. In die gezinnen is de schade te groot. Vanuit het psychisch lijden van deze ouders ontstaat er gedrag dat zo schadelijk is, dat de kinderen niet veilig kunnen opgroeien. De kinderrechter kan in die situaties beslissen dat een ondertoezichtstelling (OTS*) noodzakelijk is om de veiligheid in het gezin te herstellen.
Wat is de juiste interventie?
Mijn vraag is of dit wel de juiste interventie is? Gaat een OTS, een jeugdbeschermingsmaatregel, helpen in deze gezinnen waar de conflicten al jarenlang aanhouden? Of vergroten we het psychisch lijden van de kinderen en de ouders en voeden we trauma’s uit het verleden en het heden alleen maar verder door vanuit een beschermingsbril te kijken naar deze gezinnen? Mijn antwoord op deze vraag is dat een jeugdbeschermingsmaatregel, gezien vanuit de huidige opdracht die de jeugdbescherming heeft, onvoldoende gaat helpen. Daarmee zeg ik niet dat de ontstane conflictsituatie niet schadelijk is voor kinderen, want dat is die zeker. Maar we zien in de praktijk dat er erg veel (teveel) verwacht wordt van de jeugdbeschermer terwijl de mogelijkheden beperkt zijn. Daarnaast wordt er vanuit de veiligheidsbril ingezet in de gezinnen wat een systeem van dader versus slachtoffer in de hand werkt en daardoor niet bijdraagt aan de oplossing.
Vanuit een ander perspectief kijken
Het is belangrijk is dat we vanuit een ander perspectief naar deze problematiek gaan kijken. Op dit moment ligt de focus op wat het kind nodig heeft vanuit het perspectief dat de kinderen beschermd moeten worden tegen hun ouders. Maar de focus moet liggen op wat het kind EN de ouders nodig hebben om de scheiding te verwerken en de (psychische) schade zoveel mogelijk te beperken vanuit het perspectief wat de ouders wel kunnen bieden, uitgaan van wat goed gaat en dat bekrachtigen. Werken aan een gezamenlijk doel vanuit een gezamenlijk visie op wat de kinderen nodig hebben. Met ouders zoeken naar hoe ze hieraan kunnen bijdragen en wat hen belemmert. Dit vergt partnerschap met ouders. Ondersteunen vanuit een coachende rol in plaats van een reddende, ‘kinderbeschermende’ rol.
Dit klinkt heel logisch, maar helaas hebben wij een systeem gecreëerd waar het heel erg lastig is om het zogenaamde volwassendomein (bestaanszekerheid, volwassen GGZ, sociale domein) met het jeugddomein te verbinden. En dit moet echt veranderen. Want zoals Einstein als zei: ‘Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg’.
Nieuwe inzichten
In het programma Scheiden zonder Schade is de afgelopen drie jaar geëxperimenteerd en zijn er nieuwe inzichten in de aanpak van een complexe scheiding. Afgelopen maandag 14 februari 2022, op de dag van de liefde, zijn de resultaten gepresenteerd tijdens een goedbezocht digitaal congres. Frenk van der Linden presenteerde en greep geregeld terug op zijn eigen ervaringen en wat de scheiding van zijn ouders met hem gedaan heeft. Daarnaast waren er ervaringsdeskundigen van Villa Pinedo en die namen ons mee wat de scheiding met hen gedaan heeft. Erg indrukwekkend. De middag werd verder gevuld met deskundigen en ervaringen die de afgelopen jaren zijn opgedaan. Een belangrijke rode lijn is, als we willen voorkomen dat een scheiding een complexe scheiding wordt, moeten we veel eerder een gedegen analyse maken van de gezinsproblematiek en de complexe ouderrelatie en daar snel op acteren en niet wachten totdat het conflict verder verhard is. Er werd nadrukkelijk aandacht gevraagd voor het sociale netwerk om het gezin heen, hoe zij een rol kunnen spelen om ouders te laten denken vanuit de bijdrage aan de toekomst van hun kinderen.
En als de schade van de kinderen zo ernstig wordt dat bemoeienis van de overheid gewenst is, moeten we de professionals die tools geven zodat ze ook daadwerkelijk wat kunnen betekenen voor de gezinnen. Er moet hulp beschikbaar zijn voor de ouders en de kinderen gericht op het verwerken van de trauma’s zodat de schade beperkt wordt. Dat betekent dat de verbinding met het volwassendomein er ook moet zijn zodat er een gedeelde verantwoordelijkheid is. Maar ook dat we samenwerken vanuit dezelfde visie tussen zorg en recht en dat we ervoor zorgen dat professionals een goede toerusting krijgen met de juiste ondersteuning op de werkvloer, zoals supervisie en intervisie.
Is scheiden schadelijk?
Dan kom ik nog even terug op de eerste alinea. Is scheiden schadelijk? Kan, maar hoeft niet. Voor mij is de volgende vraag veel relevanter. Is de manier waarop de maatschappij omgaat met complexe scheidingen schadelijk? Dat antwoord is vanuit mijn oogpunt op dit moment zeker ja.
Een scheiding is een life event voor ieder kind en voor de ouders, maar door de verbinding te zoeken met de ouders, met de kinderen en de hulpverleners onderling (zowel in het jeugd-, het sociale- als het volwassendomein), kunnen we voorkomen dat de schade te groot wordt en het kind daadwerkelijk voorop wordt gesteld. Maar dan moeten we dat als maatschappij wel willen en niet verwachten dat de jeugdbescherming dit alleen kan.
*Ondertoezichtstelling (OTS): Een ondertoezichtstelling is een kinderbeschermingsmaatregel die de rechter heeft opgelegd en waarbij een jeugdbeschermer samen met het gezin ervoor wil zorgen dat het kind weer veilig kan opgroeien.
Reacties: