Praktijkgericht onderzoek door hbo-studenten: meerwaarde en lessen. Blog dr. Anne Steenbakkers, onderzoeker lectoraat Jeugdhulp in transformatie, 23-11-2021.

De eerste les die ik gaf aan hbo-studenten was als gevolg van corona online. Het betrof een vak waarin studenten Social Work de basisprincipes van onderzoek leren door het uitvoeren van een onderzoeksopdracht. Ik had een uur tegen zwarte schermen staan praten en geen idee of mijn boodschap overgekomen was. Na afloop begon ik sterk te twijfelen. Zouden deze stille en afwezig ogende studenten het onderzoek succesvol kunnen uitvoeren? Zou het hen lukken om een goed, diepgaand interview af te nemen? Zou ik de beloften naar de opdrachtgevers van het onderzoek waar kunnen maken? Zouden hbo-studenten een bijdrage kunnen leveren aan kennisvergroting?

Studenten in het hbo worden (meestal) geen onderzoeker, ook omdat de aandacht voor statistiek en onderzoeksmethoden er veel minder is. Universiteiten profileren zich daarentegen al eeuwenlang met fundamenteel en theoretisch onderzoek. Zij onderwijzen studenten in logica, statistiek en onderzoeksmethoden. Onderzoekers zoals ikzelf hebben daar hun opleiding.

Toch wil ik, net als de Vereniging Hogescholen¹, een pleidooi houden voor het onderwijzen van hbo-studenten in het uitdenken en uitvoeren van onderzoek. En dan met name voor het type onderzoek waarop hogescholen zich richten: praktijkgericht, vanuit maatschappelijke vraagstukken. Onderzoek dat vaak vorm krijgt in samenwerking met de beroepspraktijk, overheden en andere belanghebbenden. Het onderwijzen van hbo-studenten in dit type onderzoek heeft voordelen voor zowel studenten zelf als voor opdrachtgevers en maatschappij.

Studenten leren daardoor verschillende vaardigheden die zij later in hun werk kunnen benutten, zogeheten transferable skills. Zij ontwikkelen een onderzoekende en analytische houding. In hun toekomstige beroep zullen zij deze vaardigheden gebruiken om situaties te analyseren en knelpunten op te lossen. Ook bereid het hen voor op onderzoek dat zij later in hun werk zullen tegenkomen - in mijn onderzoeken werk ik bijna dagelijks samen met deze beroepsbeoefenaars. Daarnaast geldt voor de studenten die ik begeleid dat zij hun gespreksvaardigheden verbeteren. Door het houden van semi-gestructureerde interviews, waarbij een open en nieuwsgierige houding centraal staat, bereiden zij zich voor op de gesprekken die zij later met cliënten zullen voeren. Zij leren niet sturend te zijn, maar actief te luisteren en door te vragen. In het sociale domein is dit een belangrijke vaardigheid die ondersteunt bij het vormen van een relatie met cliënten.

Het meedoen in een onderzoek biedt studenten ook inhoudelijke en persoonlijke verdieping. Een geheel semester wordt er stilgestaan bij één thema, zoals scheiding of de gemeentelijke toegang tot de jeugdhulp. Studenten vergroten hun kennis hierover en leren hoe de beroepspraktijk er op dat gebied uitziet. Dat deze kennis nog niet volledig is, is soms met een glimlach terug te lezen in de interviewtranscripten waar ze het bijvoorbeeld consequent hebben over ‘het leger des hels’. Tenslotte biedt het onderzoek ook kansen voor persoonlijke ontwikkeling. Studenten leren over zichzelf ten opzichte van het onderzoeksonderwerp en reflecteren op wat dit met hen doet. Zo gaf een student in het scheidingsonderzoek aan, dat zij door het onderzoek opnieuw met haar moeder is gaan praten over de scheiding van haar ouders. Het waren gesprekken die ze nog nooit had gevoerd, maar haar veel inzicht gaven en de band met haar moeder versterkte.

Voor de opdrachtgevers van ons onderzoek, en in het verlengde daarvan de maatschappij, heeft het betrekken van studenten bij onderzoek ook voordelen. Juist door hun geringe ervaring en onbevangen blik kunnen zij vernieuwende inzichten aanreiken. Interviews kunnen daardoor verrassende en inzichtrijke wendingen nemen. Daarnaast kunnen studenten zelf ervaringsdeskundige zijn op het gebied, zoals in het voorbeeld met scheiding, waardoor zij juist kennis toevoegen aan het onderzoek. Verder is de opdrachtgever mogelijk een toekomstige werkgever van de studenten, waardoor zij erbij gebaat zijn dat studenten goed opgeleid worden en kennis hebben van het werkveld. Tenslotte, wanneer een hele klas betrokken is bij een onderzoek, kan er in korte tijd veel onderzoekswerk verricht worden. De korte doorlooptijd en, in mijn geval, vele interviews die door studenten afgenomen worden, zijn voor opdrachtgevers aantrekkelijk in vergelijking met onderzoeken die jaren kunnen duren.

Ondanks de voordelen en mijn positieve ervaringen met het betrekken van hbo-studenten bij onderzoek, zijn er ook zeker knelpunten en voorwaarden waaraan voldaan moet worden. Zo is een gedegen voorbereiding binnen de driehoek opdrachtgever, docent en onderzoeker essentieel. Allen hebben hun eigen verwachtingen, voorwaarden en tijdlijn. De kunst is om hier een win-win-win situatie van te maken. Dat vraagt aan de ene kant dat er vooraf duidelijke afspraken gemaakt worden en aan de andere kant om flexibiliteit gedurende het onderzoek. Onderwijs heeft vaak een strak omlijnd programma, maar onderzoek loopt in de praktijk nou eenmaal vaak anders dan gepland. Ook het enthousiasmeren van studenten is een belangrijke voorwaarde, want als zij zich inzetten voor het onderzoek levert het voor iedereen meer op. Bevlogen docenten, opdrachtgevers en onderzoekers, die het belang van het onderwerp en de essentiële rol van de studenten kunnen overbrengen, zijn hiervoor nodig.

Ik ben alle studenten die hebben bijgedragen aan belangrijk maatschappelijk onderzoek dankbaar.  Evenals de docenten die meebewegen met de grillen van onderzoek en de opdrachtgevers die het aandurven om hun belangrijke onderzoeksvraag door nog lerende studenten te laten uitvoeren. Er valt nog veel te ontwikkelen op het gebied van zowel hoe studenten te betrekken als hoe hun leerproces te stimuleren. Ik ben echter trots op de mooie resultaten die wij samen hebben behaald (zie hier, hier en hier). Ondanks de zwarte schermen hebben de stille studenten mij overtuigd: zij kunnen volwaardig bijdragen aan praktijkgericht onderzoek.

 

¹ Vanuit de Vereniging Hogescholen is de visie dat praktijkgericht onderzoek op hogescholen zich richt op ‘het verhogen van de kwaliteit van de hbo-afgestudeerden, op het responsief houden van het onderwijs én op het innoveren van de beroepspraktijk.’ (Vereniging Hogescholen (2020). Ontwikkeling van het lectoraat)

Mooi Blog Anne!